جستجوی اشکال گوناگون روایی در متون منثور فارسی قرن چهارم تا هفتم هجری

روایت در تمام جلوه‌های فرهنگ بشری دیده‌می‌شود. چون از این دیدگاه به روایت در متون فارسی منثور بازمانده از قرن چهارم تا هفتم هجری بنگریم؛ این پرسش مطرح است که: «کدامیک از اشکال روایی در کهن-ترین متون منثور فارسی قرن چهارم تا هفتم هجری دیده‌می‌شود؟» اهمیت این پژوهش در آن است که به شناخت کلی از پیشینۀ حضور اشکال روایی در دوران آغازین زبان فارسی دست خواهیم‌یافت. برای یافتن پاسخ پرسش پژوهش، متون منثور این دوران بررسی شدند. یافته‌ها نشان می‌دهند: محتوی و موضوع متون منثور این دوره از موضوعاتی چون؛ نجوم، بلاغت، فلسفه، سیاست، جغرافیا، تاریخ، اساطیر، سفرنامه، منشآت، تفسیر، دانشنامه، تذکره، اخلاق، کلام، تعبیر خواب، موسیقی، هندسه، طلسمات و... سخن می‌گویند. فرم‌های گوناگون روایی در متون منثور این دوران عبارتند از: گزارش، حکایت، داستان بلند. پربسامدترین آن‌ها گزارش و حکایت است که با گذشت زمان از فرم ساده و ابتدایی به سوی فرمی پیچیده حرکت می‌کنند. اشکال روایی کاربردهای مهمی در متون دارند، از جمله؛ گزارش و نقل رخدادهای گذشته، توصیف موقعیت‌ها، خلق تمثیل استشهادی، بیان و روشنگری اندیشه‌های مبهم و پیچیده، بیان مشاهدات و تجربیات عینی و خلق متنی داستانی. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که در 85% متون دوران آغازین زبان دری، شکلی از روایت دیده‌می‌شود که نشان دهندۀ تنوع موضوع و کاربردهای گسترده و گوناگون گونه‌های روایی در عرصۀ فرهنگی پارسی‌زبانان قرن چهارم تا هفتم هجری است و همچنین نشان‌دهندۀ برخورداری از پیشینۀ کهن و غنی تجربۀ روایت-پردازی، پیش‌تر از قرن چهارم است.